Op de website van de Nederlandse Obesitasstichting lezen we: ‘’mensen met overgewicht en obesitas zijn vaker ziek, hebben een grotere kans om arbeidsongeschikt te worden, hebben vaker psychische problemen en ervaren een mindere kwaliteit van leven dan mensen zonder overgewicht. Een steeds groter deel van de totale ziektelast in Nederland wordt veroorzaakt door overgewicht en de gevolgen hiervan.’’
Dit is een vrij deprimerend beeld, het is duidelijk dat dit geen wenselijke situatie is. Aan de andere kant krijgen mensen met obesitas regelmatig te maken met kritiek van hun omgeving, beter bekend als ‘fat shaming’. Als ze niet oppassen, zijn ze zich de hele dag door aan het verdedigen. Daarnaast hebben ze vaak ook last van een dominante innerlijke criticus, met andere woorden: ze praten niet zo vriendelijk over zichzelf. In dit blog gaan we het gesprek aan. Hoe is het eigenlijk om obesitas te hebben? Hierover ga ik in gesprek met meneer X, één van de deelnemers van het GLI CooL programma van Groups for Balance – leefstijlcentrum Alkmaar.
Zo, de stemming zit er meteen goed in! Wat doet dit met jou als je dit zo leest?
Ik herken mezelf niet in de stelling van de Nederlandse Obesitasstichting. Ik ben niet vaker ziek en waarom zou ik een grotere kans hebben om arbeidsongeschikt te worden? Ze leveren wel de stelling, maar voor de meeste punten uit die stelling geen bewijs. Beetje gemakkelijke inleiding van wat er daarna komt.
Wel heb ik regelmatig te maken met kritiek van mijn omgeving. Vaak wordt dit ingekleed als ‘ik maak me zorgen om je’. Maar dan slaan ze eigenlijk een stap over, een oordeel dat ze alleen in hun hoofd vellen: “die is veel te dik.” En inderdaad ben ik niet blij met mijn omvang. Dit heeft op de lange duur geleid tot een nogal verwrongen psychisch zelfbeeld. Op zichzelf ben ik blij met wie en wat ik ben, alleen niet met mijn omvang. Als ik aan mijn omvang/gewicht denk, krijg ik een knoop in mijn buik.
Kun je aangeven in hoeverre obesitas jou belemmert in je dagelijks functioneren?
Mijn rechterknie is naar de vaantjes, dus lopen is erg pijnlijk. Ik heb moeite mijn veters vast te maken of mijn teennagels te knippen. Van zwaar lichamelijk werk raak ik snel buiten adem, dan moet ik even gaan zitten. Ik heb het snel warm, ik transpireer snel. Verder zijn er nogal wat zaken om de belemmeringen heen gebouwd. Ik heb ernstig slaapapneu, maar dankzij een Cpap apparaat slaap ik toch als een kanon. Verder heb ik kantoorwerk: van een gewone bureaustoel zou ik binnen 5 minuten een houten kont hebben, maar mijn werkgever heeft gezorgd voor een fantastische maatwerk stoel. Zo zijn er nog wel meer dingen die belemmeringen wegnemen. Eigenlijk is dat niet goed. Het helpt me te functioneren met obesitas, maar het laat ook een bestaan toe buiten de normale omvangs- en gewichtsgrenzen.
Een onderdeel van het dagelijks functioneren is bewegen. Wat gebeurt er bij jou in je hoofd (en misschien ook wel in je lichaam) als je hoort dat je moet gaan bewegen?
Weerstand. Knoop in mijn buik. En een gedachte “daar gaan we weer, en waar bemoei jij je eigenlijk mee want je kent me helemaal niet”. Ik heb een hekel aan sport, mijn hele leven al. Verstandelijk weet ik dat bewegen goed voor me is en ik doe het daarom ook. Ik sport twee keer in de week bij jullie en ik trimzwem ook nog één keer in de week. En waar mogelijk pak ik de fiets. Maar als mensen me in de sportzaal of in de kleedkamer van het zwembad vragen: “En, heb je er zin in?” dan antwoord ik standaard “Nee”. Want zo is het.
Bewegen is belangrijk, maar je doet het niet voor je lol begrijp ik. Kun je uitleggen in hoeverre de mentale component hierin een rol speelt?
Om te beginnen moet het aanleren van een nieuwe leefstijl inslijten, dat gaat niet zomaar even, want het gaat om het veranderen van lang ingesleten patronen. Ik moet hier levenslang aan denken. Ook denk ik dat er een diepere achterliggende oorzaak in mijn hoofd is die beslist moet worden aangepakt. Want waarom heb ik mezelf toegestaan zo dik te worden?
Een interessant punt om eens verder te onderzoeken! Heb je veel last van fat shaming en wat doet dit met jou?
Ik ben me zeer bewust van mijn omvang. Als ik ergens binnenkom, zie ik de ogen van de mensen naar mijn buik flitsen en weer terug naar mijn ogen. Ze zullen niet hardop zeggen wat ze vinden, maar ze denken het wel. Als ik een presentatie moet geven, weet ik dat mijn publiek altijd eerst even moet wennen aan mijn omvang. Dus om de olifant in de kamer maar meteen te benoemen, begin ik altijd met de zin “ik ben wel dik, maar volkomen ongevaarlijk”. Dan is benoemd wat ze zien en is meteen de kou uit de lucht. Verder ben ik voorbereid op de meest verschrikkelijke opmerkingen. En vooral kleine kinderen kunnen soms bikkelhard zijn, die zeggen gewoon hardop wat ze zien. Met beschaamde ouders tot gevolg. En een kras op mijn ziel er bij.
Welke strategieën heb jij in de loop van de jaren ontwikkeld om hier beter mee om te gaan?
Ik heb (letterlijk) een dikke huid gekregen en ik heb een heel arsenaal aan snedige antwoorden als mensen denken een geintje te moeten maken over mijn omvang. Het hangt een beetje van de situatie af. Als ik er snel vanaf wil zijn, geef ik een passend antwoord uit mijn arsenaal, vaak veel grappiger dan de persoon die de opmerking maakte. Dan lacht iedereen en dan is het weer voorbij. Als het echt pijn doet, zeg ik iets als “Ga vooral je gang, ik heb toch geen gevoel’’. Dat is een opmerking die de bal terugkaatst naar de persoon die dacht lollig te zijn op mijn kosten.
Werken aan obesitas is meer dan minder eten en meer bewegen, het is echt een ziekte. Wat is volgens jou de blinde vlek die veel mensen hebben als er wordt gesproken over obesitas?
Drie dingen. Mensen zonder obesitas gaan er altijd vanuit, dat als je te zwaar bent, je een tijdje een dieet moet volgen. Dat werkt namelijk bij hen zelf zo. Bij obesitas werkt dat niet. Een dieet betekent dat je een tijdje iets niet doet en daarna weer wel. Waardoor je zo weer op je oude gewicht (of meer) zit. Dat is niet heel erg als je 5 kilogram te zwaar bent, maar wel als je 50 kilogram te zwaar bent. Het belang dat het blijvend effect heeft, is veel groter. Dus kom bij mij niet aan met allerlei (wonder-) dieetjes.
Verder ben ik de gesprekken over mijn omvang/gewicht volledig beu. In bijna ieder gesprek begint wel iemand over mijn gewicht. Dat is logisch vanuit hun gezichtspunt. Zij hebben dit gesprek maar één keer, met mij. Maar ik heb dit gesprek 100 keer per dag met allerlei mensen. Mensen realiseren zich dit niet. Maar ik denk dan “daar gaan we weer”. Denken mensen soms dat ik zelf niet weet dat ik te dik ben?
En tenslotte: als ik bij uitzondering iets ‘slechts’ eet, zie je in de ogen van mensen direct de bevestiging van hun overtuiging dat obesen het altijd helemaal aan zichzelf te wijten hebben: “Zie je wel, daarom is-ie zo dik”. Ik heb het gevoel dat ik eigenlijk alleen maar zou voldoen in de ogen van anderen, als ik niets meer, nooit meer, zou eten. Onzin natuurlijk.
Het is duidelijk dat mensen vaak niet weten hoe iets overkomt en dat projectie een grote rol speelt. Kun je mij eens meenemen in jouw hoofd. Wat voor gedachtes en overtuigingen heb jij ontwikkeld in de loop der jaren t.o.v. je overgewicht?
Ik vermoed dat ik van kinds af aan al last heb van verlies-aversie, bang zijn om iets kwijt te raken. Ik denk altijd dat ik iets tekort kom. Het is eigenlijk niet eens een bewuste gedachte, maar een overtuiging. Ik weet echt niet waar dit vandaan komt. Het gevolg is, dat ik teveel eet omdat ik de overtuiging heb dat er straks misschien geen voedsel meer is, dus eet ik het nu maar alvast, nu het er nog wel is. Onzin natuurlijk, maar ik denk dat het zo bij mij werkt. Misschien. En die overtuiging, plus de smaak van lekker eten, smoort mijn gevoel van verzadiging. Ook werkt lekker eten en drinken bij mij als beloning: als ik een stoere dag heb gehad, vind ik dat ik het verdiend heb om iets lekkers te eten.
Wat kunnen we doen om ervoor te zorgen dat toekomstige generaties minder te kampen krijgen met obesitas en alle problematiek die daarbij komt kijken?
Er zou veel meer aandacht moeten komen voor voedingsleer. Op dit moment is de overheid bezig met zaken als suikertaks of groene vinkjes op producten. Maar dat is de bewaking aan de achterdeur, want de producten liggen al in de winkel en zijn klaar om gekocht te worden. Of zijn al gekocht. Het moet beginnen bij de voordeur: door voedingsleer standaard als vak op school te geven, worden kinderen zich bewust van wat voeding is en wat vulling. Dus wat goed voor ze is en wat niet. Dan maak je ze onbewust bekwaam: ze maken in hun hoofd al onbewust de juiste keuze. Het gevolg is dat slechte producten gewoon niet meer gemaakt worden, want niemand koopt ze nog.
Wat is er in jouw optiek nodig om iemand met obesitas echt goed te helpen/ondersteunen?
Natuurlijk de theorie, de voeding en de beweging. Maar het is vooral een spel van lange adem om je leefstijl te veranderen. Het barst van de valkuilen. Bijvoorbeeld je bent een flink aantal kilo’s afgevallen. Er wordt je iets lekkers aangeboden en je denkt “ik ben nu al zoveel afgevallen, dit kan wel”. En als je dat maar vaak genoeg denkt, zit je zo weer op je oude gewicht. Of dat je in je hoofd de koppeling kwijtraakt tussen compensatie voor een stoere dag en voedsel. En zoals eerder gemeld, moet het achterliggende probleem worden gezocht, gevonden en geadresseerd. Anders blijft het fout gaan. Ik denk dat groepsgesprekken kunnen helpen om verborgen overtuigingen al pratende naar voren te krijgen.
En misschien is een presentatie van een arts ook wel iets om toe te voegen. Hij/zij kan bijvoorbeeld het effect van obesitas laten zien binnen in je lichaam. Ik denk dat dat ook wel aankomt. Confronteer ons er maar eens mee.
En ik denk dat ook de partner moet worden meegenomen in het verhaal. Zonder de ondersteuning van de partner is het aanpassen van je leefstijl onmogelijk. En voor de partner zelf betekent het ook nogal wat. En tenslotte: laat me niet los als het CooL programma achter de rug is. Organiseer af en toe terugkombijeenkomsten of iets dergelijks.
Concluderend kunnen we stellen dat er bij obesitas veel meer speelt dan we in eerste instantie waarnemen. Bewustzijn van onze reacties in het contact met mensen met obesitas kan daarbij helpen. Als leefstijlcentrum kunnen we samen met de cliënt onderzoeken waar de zorgvraag precies ligt.
Hiervoor gebruiken wij ook de vitaliteitsscan, zie één van de eerdere blogs. In het geval van meneer X zal alleen de interventie GLI CooL niet voldoende zijn. Naast het trainen in de oefenzaal zijn een individueel coachingstraject (denk ook aan het onderzoeken van overtuigingen), ergotherapie (voor het dagelijks functioneren) of een mogelijke doorverwijzing naar een andere zorgprofessional ook nog interessante mogelijkheden om samen te onderzoeken. Iedere cliënt is anders, het blijft maatwerk, maar wij denken graag in mogelijkheden!
Meneer X is uiteraard niet de echte naam. In overleg met de cliënt is ervoor gekozen om dit interview anoniem uit te werken.
Zijn naam is wel bekend binnen Groups for Balance.
